Hormonal bozukluklar
Beyindeki hipofiz bezinden salgılanan, sperm üretiminde ve erkeklik hormonu olarak bilinen testesteron üretiminde önemli rol oynayan iki hormon vardır: FSH ve LH. Bu hormonlar arası dengenin bozulması infetiliteye sebep olabilir.
Testis Kaynaklı Nedenler
Bu nedenler obstrüktif ve non-obstrüktif olarak sınıflandırılabilir. Obstrüktif nedenlerde sperm üretimi normaldir ancak sert atımı ile ilgili sorunlar mevcuttur. Non-obstrüktif nedenlerde ise sorun sperm üretimindedir.
Erkek İnfertilitesinde Sperm Sayısı Azlığı Ne Demektir?
Erkekte sperm üretimi testislerde gerçekleşir. Testisler gelişimine karın içinde başlarlar ve sonrasında skrotuma inerler. Çünkü sperm üretimi için gereken sıcaklık vücut sıcaklığından daha düşüktür.
Sağlıklı bir erkeğin fertil olduğunu gösteren sperm konsantrasyonu, toplam sperm sayısı, hareketli sperm sayısı, spermin morfolojisi, hareketli sperm sayısı gibi parametreler vardır. Eğer bunlar normal ise bir erkeğin fertilliğinden söz edilebilir.
Bu faktörlere bakmak için spermiyogram testi uygulanır. Spermiyogram testi vermeden önce 2-3 günlük bir cinsel perhizden sonra elde edilen bir ejekülat mayisi bu faktörler bakımından incelenir.
Normal fertil bir erkekte sperm konsantrasyonu mililitrede 20 milyonun üzerinde olmalıdır.
Sperm sayısı da bu yüzden fertilite için son derece önemlidir. Sperm azlığı kişinin infertilite riskini arttıran bir faktördür. Çünkü Sperm sayısının az olması yumurtayı dölleme potansiyeli olan sperm çeşitliliğini azaltır.
Sperm azlığı genellikle motilite (hareketlilik) ve morfoloji (şekil) bozukluklarıyla beraber izlenir. Bu yüzden Erkek infertilitesinde sperm sayısının yeri küçümsenemez.
Sperm Azlığının Nedenleri Nelerdir?
- Varikosel
- Yerinde olmayan testis sperm sayısını etkiler. Eğer gelişim sırasında testis karın içinden skrotuma inmez ve orada kalırsa sıcaklık uygun olmadığı için sperm üretimi gözlenmez.
- Testesteron sperm gelişiminde önemli bir hormondur. Eğer testesteron eksikliği vasa bu üretilecek spermin kalite ve sayısını olumsuz yönde etkiler.
- Enfeksiyonlar
- Retrograt boşalma denilen spermin penisten dışarı atılması yerine mesaneye gitmesi de ejekülattaki sprem sayısını etkileyen bir sebeptir.
- Kanser tedavisinde alınan radyoterapi ve kemoterapiler
- Testislerin ısınması
- Küçükken geçirilmiş ateşli hastalıklar
Erkekte Geçirilmiş Ateşli Hastalıklar İnfertilite Yapar Mı?
Kısırlık (infertilite) nedenlerinin %40’ı erkeğe ait sorunlardan kaynaklanmaktadır. Bu nedenler şu şekildedir:
- Kriptorşidizm
- İnmemiş testis
- Testis tümörleri
- Testiküler travma (yaralanma)
- Varikosel
- Enfeksiyonlar
- Sistemik hastalıklar
- Üreme kanallarında tıkanıklık
- İlacın yan etkisinden dolayı geriye boşalma
- Sinir sistemine ait nedenler
- Genetik bozukluklar (Akdeniz anemisi, orak hücreli anemi ve mesaneye ait bozukluklar vb.)
- Alkol, sigara ,uyuşturucu maddeler
- Kemoterapi, Radyoterapi
- Yüksek sıcaklık, sauna, sıcak su banyoları
- Endokrin problemler
- Genel anomaliler
Sperm Kalitesini Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Erkeklerde özellikle ilerleyen yaşla beraber sperm kalitesi de düşer. Bu yüzden 50 yaş üstünde baba olmayı düşünen erkeklere çocuklarının bir hastalıkla (otizm, şizofreni gibi) doğabilme ihtimalleri bildirilmelidir.
Buna ek olarak erkeğin yaşadığı hayatın yoruculuğu ve stres düzeyi, kullandığı alkol ve sigara, maruz kaldığı kimyasal ve radyolojik etmenler ve obezite de sperm kalitesini düşüren faktörler arasındadır. Bu yüzden erkeklerin bu faktörlerden sperm sağlıkları için uzak durmaları daha iyi olacaktır.
Spermiyogram nedir?
Halk arasında semen analizi olarak da bilinen spermiyogram testi, sperm hücrelerinin dölleme potansiyelini ortaya koyan mikroskobik bir incelemedir. Sadece infertil erkeklerden değil, varikosel, orkit, inmemiş testis, radyoterapi/kemoterapi gibi durumlarda da sperm kalitesinin takibi için istenebilir. Spermiyogram testi öncesi hasta odaya alınır ve çocukluk, ergenlik, yetişkinlik dönemlerinde geçirilmiş bir hastalığı olup olmadığı sorgulanır. Çünkü bu dönemlerde geçirilmiş bazı hastalıklar testisleri etkileyerek organın işlevini bozabilir. Ardından üreme organları detaylı bir şekilde muayene edilir. Erkeğin sahip olduğu hastalıklar, meslek koşulları, alkol sigara gibi alışkanlıkları, çiftin hangi korunma yöntemini kullandığı vs. sorgulanır. Çünkü bu bilgiler uzman için tedavi planı ve ya teşhiste anlamlı olabilir. Spermiyogram testi için sperm örneği vermeden önce erkeğin en az 2 en fazla 5 günlük cinsel perhiz yapması gereklidir. Doktorunuz bu testi sizden 3-8 hafta arasında en az iki kere isteyebilir. Sperm örneği verilirken şu hususlara önem verilmelidir:
- Sperm örneği Hastane ortamında verilmelidir. Eğer hastane koşullarında psikolojik nedenlerle örnek hasta örnek veremiyorsa hastane tarafından kendisine verilen kaba sperm örneğini bıraktıktan sonra en kısa zamanda ve vücut sıcaklığına yakın bir sıcaklıkta muhafaza ederek hastaneye ulaştırmalıdır. Aksi taktirde test sonuçları doğruyu yansıtmayabilir.
- Mastürbasyon ile sperm veremeyen hastalar için ise özel üretilmiş içinde sperme zarar verebilecek herhangi bir madde içermeyen prezervatifler verilir. Hastalar partnerleri yardımı ile örnek verebilirler.
- Sperm örneği vermeniz için verilen steril kabın içine penis ve parmaklar kesinlikle temas etmemelidir.
- Ejekülatın tamamı kabın içine bırakılmalıdır.
- Eğer ki ejekülatın bir kısmı kabın dışına bulaştıysa örnek teslim edilirken bu durum kesinlikle bildirilmelidir.
Spermiyogram Testinde Nelere Bakılır?
Spermiyogram testinde spermlerin;
- Hareket özellikleri
- Sayısı
- Konsantrasyonu
- Morfolojisi gibi kriterlere bakılarak spermin dölleme kabiliyetine ilişkin bir sonuç ortaya konulur.
Sperm Sağlığı İçin Ne Yapılmalıdır?
Sperm sağlığı için öncelikle beslenme alışkanlıkları değiştirilmelidir. Fast food tarzı yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Eğer varsa alkol sigara gibi alışkanlıklar bırakılmalıdır. Aşırı sıcaktan kaçınılmalıdır. Aşırı dar iç çamaşırları da testislerdeki sıcaklığı arttırır ve sperm üretimine zarar verebilir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı çok dikkatli olunmalıdır.
Varikosel Nedir?
Varikosel testislerdeki kirli kanının drenajını sağlayan venlerin kapakçıklarındaki işlev bozukluğu sonrası ortaya çıkan varis durumudur. Erkeklerin %15’inde görülebilir ve ağrı, kısırlık, testis küçülmesi gibi sorunlara yol açabilir. Testislerde venöz kan biriktiği için şişlik, kabarıklık, ağrı, terleme, sıcak hissi gibi semptomlar verebilir. Sebebi belli olmamakla birlikte infertilite ile başvuran erkeklerin %30’unda varikosel görülmektedir. Varikosel %90 oranda sol testiste izlenmektedir. Bunun sebebi daha çok sol testisin anatomik özellikleri ile ilgilidir. Yüzde 8 oranda bilateral (iki taraflı) %2 oranında da sağ tarafta izlenir. Varikosel testisin venöz drenajını bozduğu için testislerde sıcaklık artışına sebep olur ve zararlı metabolitlerin uzaklaştırılmasına engel olur. Bunun sonucunda varikoselli bir erkeğin spermiyogramında:
- Sperm hücresi sayısında azalma
- Sperm mortalitesinde (hareketliliğinde) azalma
- Sperm morfolojisinde (şeklinde) bozukluk ortaya çıkar.
- Testis üzerinde düzensizlik, şişlik, ağrı
- Uzun süre ayakta kalma, spor ya da cinsel aktivite gibi efor gerektiren durumların ardından yaşanan ağrılar varikosele işaret ediyor olabilir.